MFAHAMU MDUDU MCHWA
MFAHAMU MDUDU MCHWA.
MCHWA Ni wadudu wadogo wanaoishi katika makoloni na wana tabaka tofauti (eusocial) na hula miti mikavu au mimea iliyokufa. Mchwa wakati mmoja waliainishwa kwa mpangilio tofauti na mende, lakini tafiti za hivi karibuni zinaonyesha kwamba walitokana na mende, kwa kuwa wamejikita ndani ya kundi, na kundi dada hadi mende wanaokula miti . Makadirio ya hapo awali yalipendekeza tofauti hiyo ilifanyika wakati wa Jurassic au Triassic. Makadirio ya hivi majuzi zaidi yanapendekeza kwamba wana asili , na rekodi za kwanza za visukuku. Takriban spishi 3,106 zimeelezewa kwa sasa, na mia chache zaidi zimesalia kuelezewa. Ingawa wadudu hawa mara nyingi huitwa "mchwa mweupe" sio mchwa, na hawana uhusiano wa karibu na mchwa.
Makoloni yote yana wanaume wenye rutuba wanaoitwa "wafalme" na jike mmoja au zaidi wanaoitwa "malkia". Mchwa mara nyingi hula mimea iliyokufa na selulosi, kwa ujumla katika mfumo wa kuni, takataka za majani, udongo, au kinyesi cha wanyama. Mchwa ni waharibifu sana, haswa katika maeneo ya tropiki na tropiki, kama vile Tanzania na urejelezaji wao wa miti na mimea ni muhimu sana kiikolojia.
Mchwa ni kati ya vikundi vilivyofanikiwa zaidi vya wadudu Duniani, wapo kwenye ardhi nyingi isipokuwa Antaktika. Makoloni yao hutofautiana kwa ukubwa kutoka kwa wadudu mia chache hadi jamii kubwa zenye wadudu milioni kadhaa. Malkia wa mchwa wana maisha marefu zaidi ya mdudu yeyote, huku baadhi ya malkia wakiripotiwa kuishi hadi miaka 30 hadi 50. Tofauti na mchwa, ambao hupitia mabadiliko kamili, kila mchwa hupitia mabadiliko yasiyo kamili ambayo hupitia hatua za yai, nymph na mdudu mzima. Makoloni yanaelezewa kuwa viumbe hai kwa sababu mchwa ni mojawapo ya viumbe vinavyojisimamia vyenyewe.Ni jamii ya wadudu wanaoishi katika kundi lenye aina nyingi za mchwa wanaofanya
kazi tofauti. Wafanyakazi ni vipofu na hawana mbawa. Wanalisha na kutunza mchwa wengine, kuchimba vichuguu, kutafuta chakula na maji, kuweka nyumba kutunza kiota. Askari hulinda koloni dhidi ya maadui. Kazi pekee ya mfalme ni kurutubisha mayai. Malkia hutaga mayai na ni mkubwa zaidi kuliko mchwa wenginKUANZISHA JAMII YA MCHWA
Kazi ya Malkia na Mfalme katika Jamii ya mchwa ni kuzaliana.
Wakianza maisha kila mmoja huanza kama kumbikumbi, wanaacha jamii ya
wazazi wao hupeperuka kutoka kwenye kichuguu na wanaanguka chini na kumwaga mbawa
zao ili kutafuta mazingira ya kuanza jamii mpya.Huzaliana na Wanatunza watoto wao hadi
waweze kuchukua majukumu ya jamii.
Kama mchwa na nyuki na nyigu kutoka kwa mpangilio tofauti wa Hymenoptera, mchwa
hugawanyika kama "wafanyakazi" na "askari" ambao kwa kawaida huwa tasa.
UTENDAJI WA KAZI WA MCHWA
'WAFANYAKAZI'
Wafanyakazi hufanya idadi kubwa zaidi ndani ya koloni. Wanafanya kazi zote (isipokuwakutetea na kuzaliana): kulisha, kutunza, kuchimba kiota na kutengeneza vichuguu. Katika kufanya kazi zao, husababisha uharibifu unaoathiri nyumba nyingi.
ASKARI WA MCHWAUlinziwa Jamii
Wanajeshi
hulinda jamii dhidi ya kushambuliwa na maadui wawindaji kama vile mchwa, na huwa na taya kubwa, vimiminika vyenye kunata au dawa ya kemikali kufanya hivyo.
KUMBIKUMBI
Malkia na Wafalme wa siku zijazoKumbikumbini uzazi wenye mabawa ambao hutoka kwenye kichuguu na kuanzisha jamii mapya
Wanaume na wanawake hupuputisha mabawa kudondoka chini na kufuatana dume na jike wanashirikiana na kutafuta mazingira yanayofaa ya kujamiiana. Nakuanzisha jamii mpya.
AINA ZA MAKAZI MDUDU MCHWA
• Wajenzi wa mifereji ya udongo: Kwa sababu ya ukweli kwamba wanahitaji vyanzo vya chakula, wanatakiwa wakatimwingine kusogea juu ya uso wa ardhi. Huu ndio wakati wanajenga vichuguu vyaudongo. Vichuguu hivi vya matope vina madhumuni mawili, kwanza, kamailivyotajwa hapo awali, kudhibiti unyevu hewani na pili kuwalinda dhidi ya maadui asilia kama vile mchwa. •Wadudu wenye miili laini ambao hutegemea unyevu mwingi na unyevu hewani ili kuishi kwani wana “ngozi”inayopenyeza sana ambayo hupelekea unyevu kupita kiasi na kubadilishana gesikupitia humo. Ndani ya udongo wanaweza kudhibiti unyevunyevu hewani na hivyokujitengenezea mazingira bora ya kuishi.
•Wanakaa chini ya ardhi (kwa hivyo neno "chini ya ardhi").
•Mchwa hawa watazunguka chini ya uso wa ardhi kadiri inavyowezekana na kujenga
vichuguu kwa umbali mfupi ili kutoka sehemu moja ya pazia hadi nyingine na hivyo kufanya ugunduzi kuwa mgumu.
MCHWA NA BINADAMU
Mchwa wana athari kadhaa kwa wanadamu. Ni kitamu katika lishe ya tamaduni zingine zawanadamu na hutumiwa katika dawa nyingi za kienyeji. Aina mia kadhaa ni muhimu kiuchumi kama wadudu ambao wanaweza kusababisha uharibifu mkubwa kwa majengo, mimea au misitu ya mashambani. Baadhi ya spishi, kama vile mchwa wa Westwood drywood (Cryptotermes brevis), wanachukuliwa kuwa spishi vamizi.
Mchwa wafanyakazi hufanya kazi nyingi zaidi ndani ya Jamii, wakiwa na jukumu lakutafuta chakula, kuhifadhi chakula, na kutunza vifaranga na viota. Wafanyikazi wamepewa jukumu la kusaga kiini cha mti kwenye chakula na kwa hivyo ndio wana uwezekano mkubwa wa kupatikana katika miti mikavu iliyoshambuliwa. Mchakato wa mchwa mfanyakazi kulisha wenzi wenzao hujulikana kama trophallaxis. Trophallaxis ni mbinu bora ya lishe ya kubadilisha na kuchakata vipengele vya nitrojeni. Huwaweka huru wazazi kutokana na kulisha watoto wote isipokuwa kizazi cha kwanza, ikiruhusu kikundi kukua zaidi na kuhakikisha kwamba viungo muhimu vya utumbo vinahamishwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine. Baadhi ya spishi za mchwa wanaweza kutegemea ambao hawajakua kufanya kazi bila kutofautisha kama tabaka tofauti. Wafanyakazi wanaweza kuwa wa kiume au wa kike na kwa kawaida hawana uzazi, hasa kwa mchwa ambao wana eneo la kiota ambalo ni tofauti na eneo lao la kutafuta chakula. Wafanyakazi wa kuzaa wakati mwingine huitwa wafanyakazi wa kweli wakati wale ambao wana rutuba, kama katika Archotermopsidae ya kuni, huitwa wafanyakazi wa uongo.Jamii ya askari ina utaalamu wa anatomical na tabia,
na madhumuni yao pekee ni kulinda jamii. Wanajeshi wengi wana vichwa vikubwa na taya
zenye nguvu zilizorekebishwa sana ili zisiweze kujilisha. Badala yake, kama vijana, wanalishwa na wafanyakazi. Fontanelles, mashimo sahili kwenye paji la uso yanayotoa usiri wa kujihami, ni sifa ya familia ya Rhinotermitidae. Spishi nyingi hutambuliwa kwa urahisi kwa kutumia sifa za kichwa kikubwa na cheusi cha askari . Miongoni mwa mchwa fulani, askari wanaweza kutumia vichwa vyao vya kuzuia vichuguu vyao nyembamba aina hii huitwa phragmotic. Aina tofauti za askari ni pamoja na askari wadogo na wakuu, na nasutes, ambao wana makadirio ya mbele ya pua kama pembe (nasus). Wanajeshi hawa wa kipekee wanaweza kunyunyizia majimaji yenye sumu na nata yaliyo na diterpenes kwa adui zao. Urekebishaji wa nitrojeni una jukumu muhimu katika lishe ya nasute. Wanajeshi kwa kawaida huwa tasa lakini baadhi ya aina nyingine za mchwa zinazojulikana kuwa na maumbo ya neotenic yenye vichwa vinavyofanana na askari huku pia wakiwa na viungo vya ngono.Tabaka la msingi la uzazi la koloni lina umbo la watu wazima (imago) watu wa kike na
wa kiume, wanaojulikana kwa mazungumzo kama malkia na mfalme. Malkia wa kutoka kwenye jamii anawajibika kwa uzalishaji wa mayai kwa jamii. Tofauti na mchwa, mfalme hufunga ndoa naye maisha yote. Katika baadhi ya viumbe, tumbo la malkia huvimba sana ili kuongeza uzazi, sifa inayojulikana kama physogastrism. Kulingana na spishi, malkia huanza kutoa kumbi kumbi kwa wakati fulani wa mwaka, na makundi makubwa hutoka kwenye jamii . Makundi haya huvutia aina mbalimbali za wanyama wanaowinda wanyama wengine.
MCHWA ANAKULA NINI?
Mchwa ni hula mizoga, hutumia mimea iliyokufa kwa kiwango chochote cha mtengano. Pia
zina jukumu muhimu katika mfumo ikolojia kwa kuchakata taka kama vile kuni
zilizokufa, kinyesi na mimea. Spishi nyingi hula viini vya miti, ikiwa na kitu
maalum kwenye utumbo ambayo huvunja nyuzinyuzi. Mchwa huchukuliwa kuwa chanzo kikuu (11%) cha gesi methane ya angahewa, mojawapo ya gesi kuu za chafu, zinazozalishwa kutokana na kuvunjika kwa mashina. Mchwa hutegemea hasa protozoa (metamonadi) na vijidudu vingine kama vile wapiga picha wa bendera katika matumbo yao ili kumeng'enya selulosi kwa ajili yao, na kuwaruhusu kunyonya bidhaa za mwisho kwa matumizi yao wenyewe. Mfumo wa ikolojia wa vijidudu uliopo kwenye utumbo wa mchwa una spishi nyingi ambazo hazipatikani mahali pengine popote Duniani. Mchwa huanguliwa bila kufanana hawa kuwepo kwenye matumbo yao, na huwakuza baada ya kulishwa kutoka kwa mchwa wengine. Protozoa ya matumbo, kama vile Trichonympha, kwa upande wake, hutegemea bakteria wanaofanana waliopachikwa kwenye nyuso zao kutoa baadhi ya vimeng'enya muhimu vya usagaji chakula. Mchwa wengi wa juu zaidi, hasa katika familia ya Termitidae, wanaweza kutoa vimeng'enya vyao vya selulasi, lakini hutegemea hasa bakteria. Utafiti umegundua spishi za spirochetes wanaoishi kwenye matumbo ya mchwa wenye uwezo wa kurekebisha nitrojeni ya anga kwenye fomu inayoweza kutumiwa na wadudu.
MFUMO WA ULINZI WA MCHWA.Mchwa hutegemea mawasiliano ya kengele(alarm) kutetea jamii. Pheromoni za kengele zinaweza kutolewa wakati kiota kimevunjwa au kinashambuliwa na maadui au viini vinavyoweza kusababisha magonjwa. Mchwa huwaepuka maadui walioambukizwa na spora za Metarhizium anisopliae, kupitia ishara za mtetemo zinazotolewa na maadui walioambukizwa. Mbinu nyinginezo za kujikinga ni pamoja nakutikisika kwa
nguvu na utolewaji wa viowevu kutoka kwenye tezi ya mbele nakinyesi cha kujisaidia kilicho
na feni za hatari.Katikabaadhi ya viumbe, askari fulani huzuia vichuguu ili kuzuia adui zao
wasiingiekwenye kiota, na huenda wakajipasua kimakusudi kama kitendo cha kujilinda.
Katikahali ambapo uvamizi unatoka kwa uvunjaji ambao ni mkubwa zaidi kuliko kichwa cha askari, askari huunda uundaji wa kundi karibu na uvunjaji na kuuma kwa wavamizi. Ikiwa uvamizi uliofanywa na a utafanikiwa, jamii nzima inaweza kuharibiwa, ingawa hali hii ni nadra.Kwamchwa, uvunjaji wowote wa vichuguu au viota vyao ni sababu ya
hofu. Mchwawanapogundua uvunjaji unaoweza kutokea, askari hao kwa kawaida hugonga
vichwavyao, inaonekana ili kuvutia askari wengine kwa ajili ya ulinzi na kuajiri wafanyakazi zaidi kurekebisha uvunjaji wowote. Zaidi ya hayo, mchwa mwenye hofu hukumbana na mchwa wengine jambo ambalo huwafanya kushtushwa na kuacha njia
kwenye eneo lenye matatizo, ambayo pia ni njiaya kuajiri wafanyakazi wa ziada.
Wafanyakazi
hutumia mikakati mbalimbali kukabiliana na wafu wao, ikiwa ni pamoja na kuzika, kula nyama, na kuepuka maiti kabisa. Ili kuepuka vimelea vya magonjwa, mara kwa mara mchwa hujihusisha na ubebai wa maiti, ambapo wanafamilia wa kichuguu hubeba maiti kutoka kwenye jamii na kuitupa mahali pengine.
MGAWANYIKO WA KICHUGUU CHA MCHWA
Kichuguu cha mchwa kimegawanywa katika sehemu mbili, isiyo hai na hai. Animate ni mchwa
wote wanaoishi ndani ya koloni, na sehemu isiyo hai ni muundo wenyewe, ambaoumejengwana mchwa. Viota vinaweza kugawanywa kwa upana katika aina tatu kuu:chini ya ardhi (chini kabisa ya ardhi), epigeal (inayochomoza juu ya uso wa udongo), na arboreal (iliyojengwa juu ya ardhi, lakini kila wakati imeunganishwa chini kupitia mirija ya makazi). Viota vya epigeal (milima) hutoka ardhini kwa kugusa ardhi na hutengenezwa kwa udongo na matope. Kichuguu kina kazi nyingi kama vile kutoa nafasi ya kuishi iliyolindwa na kutoa makazi dhidi ya wanyama wanaokula wenzao. Mchwa wengi huunda jamii za chini ya ardhi badala ya viota na vilima vyenye kazi nyingi. Mchwa wa zamani wa siku hizi hukaa katika sehemu za mbao kama vile magogo, visiki na sehemu zilizokufa za miti.
WANAHITAJI NINI KUJENGA VIOTA VYAO.
Ili kujenga viota vyao, mchwa kimsingi hutumia kinyesi, ambacho kina mali nyingi zinazohitajika kama nyenzo ya ujenzi. Nyenzo zingine za ujenzi ni pamoja na mimea iliyoyeyushwa kwa kiasi, inayotumika katika viota vya katoni (viota vya mitishamba vilivyojengwa kutoka kwa vitu vya kinyesi na mbao), na udongo, unaotumika katika ujenzi wa viota na vilima chini ya ardhi. Sio viota vyote vinavyoonekana, kwani viota vingi katika misitu ya kitropiki viko chini ya ardhi. Aina katika familia ndogo ya Apicotermitinae ni mifano mizuri ya wajenzi wa viota chini ya ardhi, kwani wanaishi tu ndani ya vichuguu. Mchwa wengine huishi kwenye mbao, na vichuguu hujengwa wanapokula kuni. Viota na vilima hulinda miili laini ya mchwa dhidi ya kunyauka, mwanga, vimelea vya magonjwa na vimelea, pamoja na kutoa uizi dhidi ya wanyama wanaowinda wanyama wengine. Viota vilivyotengenezwa kwa katoni ni dhaifu sana, na kwa hivyo wakaaji hutumia mikakati ya kukabiliana na wadudu wavamizi.
Zile zilizotengenezwa kwa katoni zinaweza kutoa ulinzi dhidi ya mvua, na kwa kweli
zinaweza kuhimili mvua nyingi. Maeneo fulani kwenye vilima hutumiwa kama sehemu zenye nguvu ikiwa kuna uvunjaji. Kwa mfano, makoloni ya Cubitermes hujenga vichuguu vyembamba vinavyotumiwa kama sehemu zenye nguvu, kwani kipenyo cha vichuguu hivyo ni kidogo vya kutosha kwa askari kuziba. Chumba kilicholindwa sana, kinachojulikana kama "seli ya malkia", hukaa malkia na mfalme na hutumiwa kama safu ya mwisho ya ulinzi.
Spishi katika jenasi Macrotermes bila shaka hujenga miundo tata zaidi katika ulimwengu
wa wadudu, ikijenga vilima vikubwa. Vilima hivi ni miongoni mwa vifusi vikubwa zaidi duniani, vinavyofikia urefu wa mita 8 hadi 9 (futi 26 hadi 29), na vinajumuisha mabomba ya moshi, minara na matuta. Spishi nyingine ya mchwa, Amitermes meridionalis, inaweza kujenga viota vya mita 3 hadi 4 (futi 9 hadi 13) kwenda juu na mita 2.5 (futi 8) kwa upana. Kilima kirefu zaidi kuwahi kurekodiwa kilikuwa na urefu wa mita 12.8 (futi 42) kupatikana katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo.
Comments
Post a Comment